Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
1. Nungcha-ho zinga an dinhmun :
Sazu thlah-ho hi Rodents ti a hming vuah anni a. Nungcha zirmi ho hian khawvela thil nung ho hi hlawm lian tak tak 2-ah thendarh a, chung chu- Plants (Thlai-ho) leh Animals (Nungcha-ho) an ti a. Tichuan, Animals an tih ho zing a hnungzangruh nei chi ho hi Chordata tiin an vuah a. Heng hnungzangruh neiho hi thendarh leh in, chung thendarh zing a anmahni no hnutetuia chawm thin ho leh thisen lum neiho hi Mammalia ti in, Mammalia ho chu Rodentia ti a then tet leh anni a. Rodentia ho zingah hian Rodents ho hi an awm a ni.
2. An hming awmzia :
Rodents tih chu thumal pahnih Ro leh Dent tih atanga lak a ni a. Ro tih chu thil chip/thil she tihna niin, Dent tih chu Ha tihna a ni. Tichuan, Rodents (Sazu thlah-ho) chu Nungcha, an ha hmanga thil chip/she reng thin ho tiin kan sawi thei ang.
3. An ha pianhmang :
Sazu thlah-ho hi an ha to dan a danglam bik in, rannung dang te lakah hriat hran an awlsam em em a. Chu chu, an ha hmai hi a chung lam leh a hnuai lamah 2 ve ve chauh a awm a, tin, ha uingho leh hapuite an nei lo a, hapui erawh chu a chunglamah leh a hnuai lamah 3(+3) v eve annei a ni. (Amaherawhchu, a bik takin, Sazu thlah-ho zinga tel ve Hleihmualrang (Squirrel) erawh hi chuan hahmai hi 3 ve ve an nei thung). Tin, an hahmai hi a danglam leh em em mai bawk a, chu chu, nitin hian 0.4mm in a thang a, kumkhat chhung chuan 12.5cm (5 inch. vel) lain a thang thei thin tihna a nih chu. Hetia an chip reng emaw a ngai ta thin a, chuvang chuan an hming pawh hi an put zawh hle a ngai a ni. Tin, an hahmai hi a pian a fuh loh a, a chung leh a hnuai a in hmuh dik tawk loh phei chuan, an ha hi thang zel in, a kual kawm a, an thluak te pawh a han chhun pawh thei hial thin a ni.
4. Chi hrang awmzat :
Sazu thlah-ho hi chi hrang tam tak an awm a. Mammalia ho zingah hian a tam ber anni in, za zel a 42 hi an awh a. Khawvel pumah hian hriat theih tawh chinah, chi hrang 2700 (species) chuang an awm tawh a ni. Sazu thlah-ho zing a a te ber chu Pygmy mice an tih 5 gms lek a rit a niin, a lian ber erawh chu Capybara an ti a, 70 kg lai a lian an ni. Sazu thlah-ho hi khawihmunah pawh hmuh tur an awm a, a then chu leichhungah an khawsak ber laiin, a then te erawh chu lei chhungah an cheng ngai lo a. A then thlalera an khawsak laiin, tui chhhung a an hun tam zawk hmang an awm bawk a. Tam takin engkim an ei theih laiin a then te chuan rannung eibik neiin emaw, pa lam chi chauh ei thin te an awm bawk a ni. Hetiang annih avang hian Sazzu thlah-ho zawng zawng te hian thlai an tichhe vek chuang lo a, mihrhing tan a tangkai tak tak te pawh an awm ve tho a ni. Thlai tichhetu hi chu Sazu thlah-ho zing a za zel a 5 atanga 10 inkar chauh an nit hung a ni.
5. Sazu thlah-ho zinga thlai tichhe thintu te :
5.1 Mizoramah hian Sazu thlah-ho zing a thlai tichhe thintu hi chi hrang 4 in an then theih a. Chung te chu lo thlir bik tai la-
Sazu leh Chaichim (Rats and Mice) – Muridae
Bui / Buipui (Bamboo rats) – Rhizomyidae
Thehlei / Hleimualrang (Squirrels) – Sciuridae & Pteromyidae
Sakuh (Porcupines) – Hystricidae
5.2 An pianphung hi hetiang hian a then theih a-
Sazu leh Chaichim – An meiah phuhlip a awm a, tin, hmul tih tham a awm ngai lo. Amaherawhchu, a thenah erawh chuan an mei hmawrah hmul buk leih a awm thei bawk.
Bui / Buipui – An mei a tawi in, phuhlip a awm lo a, tin, hmul tihtham a awm lo.
Thehlei / Chepa – A mei a buk / hmul a tam.
Sakuh – Meibuk leh khawng zum tak (Sakuh) an nei.
Heng chi hrang 4 te hi thlai hmelma annih laiin Sazu leh Chaichim te hi a chimawm berte chu anni.
6. Sazu nungchang :
Nikhat chhung in ek tlang 25 atanga 150 an thlauh thin.
Nikhat chhung in 15ml. atanga 25ml. an zung thin.
Nikhat chhung in hmul 5,00,000 vel tit la thin.
Kum 1 atanga kum 1 ½ chhung an dam ber.
Ni 45 a upa annih in no an pai tan thei.
Ni 21 chhung no an pai thin.
Tum khatah no 6 an hring ber a, mahse no 1 atanga 20 inkar pawh a ni thei.
Kumkhat chhung in vawi 4 atanga vawi 6 inkar no an hring thei. Amaherawhchu, ei tur an hnianghnar chuan vawi 11 pawh no an hring thei a, chumi awmzia chu no an hrin hlimin an hur leh nghal thei a ni.
Rawng an hre hrang lo a, an mithmuh a fiah vak lo, mahse daihlim erawh chu anhre hrang thei.
An rim hriat theihna te, an thil ei te, an khawih te leh an beng a hriatna te a tha em em a ni
Bang hrul emaw, kawng tum bike maw an zawh duh ber.
Thehlei ang in thil zawh an awlsam em em.
Tui an hleuh thei hle.
Chaw tello in ni 3 chhung an dam thei a, tui erawh chu darker 4 atanga darker 6 inkarah an mamawh reng thung.
Nikhatah chaw 50 gm atanga 60 gm an ei thei.
Sazu 6 in puitling pakhat ei ang zat chaw an ei thin.
Sazu 35 in bawngpui ei zat chaw an ei thin.
Mihringah natna chi 35 lai an pudarh thin.
An zun leh ek te leh an hmul tla in bungrua leh ei leh in tur a ti bawlhhlawh thin.
An chenna hmuna thil thar lo awm lakah an ti thin (neophobia).
7. Sazu laka inven dan :
Khawsak thianghlim leh fai a pawimawh. Sazu-ho hian tawphnawk leh tlan tur chaw an neih that chuan an inthlahpung chak a. Chuvangin, buhzem te, ran chaw, vawk chaw leh ar chaw kan dahna bawm te hi Sazu lut theilo tur a siam hian an pung tur a ven theih a ni.
Lo leh huan a kan vau te hi hnawmhnawk a vawm hnawk loh hram ni sela. A theih ang tawk a fai a vawn tum hram hram tur a ni. Tin, thlawhlaia kan hnawmhnawk paihna thleng hian fimkhur tur a ni.
Thlam leh chhekin banah, chingalthlawrnabel ang a khawr, rangva/alluminium phek, lei atanga feet 3 aia hniamlo in, a letling zawng a vuah hian, sazu chu thlam/chhekin chhunga a lo lut tur a dan theih a ni.
Daitheu a Awt kam hi ram hrang hrangah enchhin a ni tawh a. Tha hle a hriat a ni. A chhan chu, thang a per a kam that fo ngai thin ang hi a awm ve lo a. Awt chu thirlen rinawm taka siam hi a tha ber a. Tin, a hnung a hung kual hi a tha lehzual a hriat a ni.
Meikhu hmang a an kaw ur hi thiil sawt tak pakhat a ni. Hmun remah te phei chuan Motor khu hmanga ur mai hi thil awlsam a nihna lai a awm thei a ni.
Tur hmangin, khawtlang in emaw, zau khat in emaw, a huho in sazu chu hrai tur a ni. Chhungkaw 2/1 lekin a hma lak hian a sawt tak tak thei lo a. Sazu thah remna hmun ruakah chuan a bul hnai a sazuho te chu an rawn lut leh mai thin thin a ni.
Source : James Lalsiamliana
Asst. Plant Protection Officer
Directorte of Agriculture, Aizawl, Mizoram
Sazu leh Mautam Chungchang a Hriattur Pawimawh te
Page No : 1-6
Agril.Extn.Series No.06/2004